1. Co to w ogóle jest Excel?

Pomyśl o Excelu jak o zeszycie w kratkę w komputerze.
Masz w nim tabelki, w które możesz coś wpisywać i liczyć.

Excel służy do:

• wpisywania danych w tabelkach
  (np. lista faktur, oceny uczniów, lista zakupów),
• liczenia
  (np. suma, średnia, procenty),
• analizy
  (np. filtrowanie, sortowanie, wykresy),
• automatyzacji
  (czyli formuły i funkcje liczą za Ciebie).

Mały słowniczek:

• Skoroszyt – cały plik Excela (.xlsx), tak jak cały zeszyt.
• Arkusz – jedna zakładka w tym pliku (jak jedna kartka / strona).
• Komórka – pojedyncze „okienko” w tabeli, np. A1, C5.
• Wiersz – idzie poziomo (oznaczony numerami: 1, 2, 3…).
• Kolumna – idzie pionowo (oznaczona literami: A, B, C…).

2. Pierwsze kliknięcia – orientacja w arkuszu

1. Otwórz pusty plik Excel.
2. Znajdź komórkę A1 (to ta w lewym górnym rogu tabeli).

Zrób to:

• kliknij w komórkę A1 – zobaczysz jej nazwę gdzieś u góry (z lewej),
• użyj strzałek na klawiaturze, żeby przesuwać się po komórkach,
• wpisz coś w A1 (np. Imię) i naciśnij Enter.

Zapamiętaj:

• klawisz Enter – schodzisz w dół (do następnego wiersza),
• klawisz Tab – przesuwasz się w prawo (do następnej kolumny).

To jak przechodzenie po kratkach w zeszycie, ale za pomocą klawiatury.

3. Twoja pierwsza tabela – lista zakupów

Teraz zrobimy pierwszą prostą tabelę – listę zakupów.

Wpisz dokładnie tak (komórka po lewej, co masz wpisać po prawej):

Komórka	Wpisz tekst / liczbę
A1	Produkt
B1	Ilość
C1	Cena za szt.
D1	Razem
A2	Chleb
B2	2
C2	5,00
A3	Masło
B3	1
C3	8,50
A4	Ser
B4	3
C4	7,20

Co tu się dzieje?

• w wierszu 1 (A1–D1) masz nagłówki – czyli tytuły kolumn,
• w wierszach 2–4 masz konkretne zakupy:
  • produkt (chleb, masło, ser),
  • ile sztuk,
  • cena jednej sztuki.

Uwaga:
Jeśli Excel ma ustawiony przecinek jako separator dziesiętny, wpisuj 5,00 zamiast 5.00.
Wtedy wie, że to liczba z przecinkiem, a nie tekst.

4. Pierwsza formuła – mnożenie (Ilość × Cena)

Chcemy policzyć, ile zapłacisz za każdy produkt:

• dla chleba: liczba sztuk × cena za sztukę,
• dla masła: to samo,
• dla sera: to samo.

Będziemy to wpisywać w kolumnie D – Razem.

Krok po kroku:

1. Kliknij w komórkę D2 (czyli „Razem” dla chleba).
2. Wpisz: =B2*C2
3. Naciśnij Enter.

Co to znaczy?

• = – mówisz Excelowi: „teraz będę liczyć”.
• B2 – to ilość (2 sztuki chleba).
• * – znak mnożenia (zamiast × używamy gwiazdki).
• C2 – to cena za sztukę (5,00).

Czyli: 2 × 5,00 = 10,00
Powinien pojawić się wynik 10 (lub 10,00).

Auto-uzupełnianie formuły w dół

Nie musisz pisać podobnych formuł dla masła i sera od nowa.

1. Zaznacz komórkę D2.
2. W jej prawym dolnym rogu znajdź mały kwadracik (uchwyt wypełniania).
3. Złap go myszką i przeciągnij w dół do D4.

Excel sam dopasuje formuły:

• w D3 wpisze sobie: =B3*C3 (dla masła),
• w D4 wpisze sobie: =B4*C4 (dla sera).

Czyli:

• D2 – wartość chleba,
• D3 – wartość masła,
• D4 – wartość sera.

5. Suma – pierwsza funkcja (SUMA)

Teraz chcemy wiedzieć: ile razem wydamy na zakupy.

Do tego użyjemy funkcji SUMA.

Krok po kroku:

1. Kliknij w komórkę D5 (pod wartościami).
2. Wpisz: =SUMA(D2:D4)
3. Naciśnij Enter.

Co to znaczy?

• SUMA – nazwa funkcji, czyli „dodaj wszystko”.
• D2:D4 – zakres od komórki D2 do D4, czyli:
  • D2 = wartość chleba,
  • D3 = wartość masła,
  • D4 = wartość sera.

Jeśli masz:

• D2 = 10,00
• D3 = 8,50
• D4 = 21,60

To:

• D5 = 40,10 (czyli wszystko razem).

Zapamiętaj:

• każda formuła zaczyna się od =,
• nazwa funkcji ma nawias, np. SUMA(...),
• zakres D2:D4 oznacza „od D2 do D4”.

6. Jeszcze jedna funkcja – ŚREDNIA

Teraz policzymy średnią cenę produktu (średnia z kolumny C).

To znaczy:
dodajemy ceny (5,00 + 8,50 + 7,20) i dzielimy przez liczbę produktów (3).

Zamiast liczyć ręcznie, użyjemy funkcji ŚREDNIA.

Krok po kroku:

1. Kliknij w komórkę C5.
2. Wpisz: =ŚREDNIA(C2:C4)
3. Naciśnij Enter.

Excel sam:

• doda ceny z C2, C3, C4,
• podzieli przez 3,
• i pokaże średnią cenę.

7. Zadanie dla Ciebie – Oceny uczniów

Zadanie: Oceny uczniów

Zrobimy teraz podobną tabelkę, ale z ocenami.

Twoje zadanie:

• stworzyć nowy arkusz,
• wpisać dane uczniów,
• obliczyć ich średnie.

Krok 1. Nowy arkusz

1. Otwórz nowy, pusty arkusz w Excelu.

Krok 2. Nagłówki

W wierszu 1 wpisz:

• A1 – Uczeń
• B1 – Ocena 1
• C1 – Ocena 2
• D1 – Ocena 3
• E1 – Średnia

Krok 3. Dane uczniów

W kolumnie A:

• A2 – Ania
• A3 – Bartek
• A4 – Celina
• A5 – Daniel

W kolumnach B, C, D wpisz dowolne oceny (np. 3, 4, 5) dla każdego ucznia.

Przykład (może być inny):

Komórka	Wpisz
B2	4
C2	5
D2	3
B3	3
C3	4
D3	4
…	…

Krok 4. Średnia ucznia

Dla każdego ucznia policzymy średnią z 3 ocen.

1. Kliknij w E2.
2. Wpisz: =ŚREDNIA(B2:D2)
3. Naciśnij Enter.
4. Złap uchwyt wypełniania i przeciągnij w dół do E5.

Excel policzy średnią dla każdego ucznia osobno.

Krok 5. (Dodatkowo) SUMA ocen w kolumnie

Jeśli chcesz poćwiczyć SUMA:

• w B6 wpisz: =SUMA(B2:B5) – to suma ocen z kolumny B,
• w C6 możesz wpisać: =SUMA(C2:C5),
• w D6: =SUMA(D2:D5).

Odpowiedzi – pliki do podejrzenia

• lekcja_excel_zakupy, XLS
• lekcja_excel_oceny, XLS

8. Podstawowe działania na liczbach (jak na kalkulatorze)

Teraz spokojnie przerobimy 4 podstawowe działania.
Wszystko będzie jak na zwykłej kartce, tylko w Excelu.

BARDZO WAŻNE:
W Excelu zawsze zaczynasz od znaku równości: =.

8.1. Dodawanie (plus)

Dodawanie to pytanie: „ile jest razem?”

Wpisz w pustą komórkę:

=5+3

Po naciśnięciu Enter:

• =5+3 – dodawanie (wynik: 8)

Inne przykłady:

• =10+2 – wynik: 12
• =100+250 – wynik: 350

8.2. Odejmowanie (minus)

Odejmowanie to pytanie: „ile zostanie?”

Wpisz:

=10-4

Po Enter:

• =10-4 – odejmowanie (wynik: 6)

Inne przykłady:

• =20-5 – wynik: 15
• =7-2 – wynik: 5

8.3. Mnożenie (razy)

Mnożenie to kilka razy to samo.

W Excelu znak mnożenia to gwiazdka *.

Wpisz:

=2*7

Po Enter:

• =2*7 – mnożenie (wynik: 14)

Inne przykłady:

• =3*5 – wynik: 15
• =10*10 – wynik: 100

8.4. Dzielenie (podzielić)

Dzielenie to dzielenie na równe części.

W Excelu do dzielenia używamy ukośnika /.

Wpisz:

=20/4

Po Enter:

• =20/4 – dzielenie (wynik: 5)

Inne przykłady:

• =12/3 – wynik: 4
• =15/5 – wynik: 3

8.5. To samo na komórkach (B2, C2 itd.)

Zamiast liczb możesz używać adresów komórek.

Załóżmy:

• w B2 wpiszesz liczbę 10,
• w C2 wpiszesz liczbę 4.

W komórce D2 możesz wpisać:

• =B2+C2 – doda zawartość B2 i C2 (10 + 4 = 14),
• =B2-C2 – odejmie (10 – 4 = 6),
• =B2*C2 – pomnoży (10 * 4 = 40),
• =B2/C2 – podzieli (10 / 4 = 2,5).

Jeśli zmienisz liczbę w B2 (np. z 10 na 100), Excel sam przeliczy wynik w D2.
Nie musisz nic liczyć od nowa.

9. Zadanie – porównanie dwóch wartości

Zrobimy małą tabelkę, żeby poćwiczyć dodawanie, odejmowanie, mnożenie i dzielenie na komórkach.

Tabelka

Wpisz dokładnie tak:

Komórka	Wpisz tekst / liczbę
A1	Liczba 1
B1	Liczba 2
C1	Suma
D1	Różnica
E1	Iloczyn
F1	Iloraz
A2	dowolna liczba (np. 12)
B2	dowolna liczba (np. 3)

Formuły

Teraz wprowadź formuły w wierszu 2:

• w C2: =A2+B2 – doda te liczby,
• w D2: =A2-B2 – policzy różnicę,
• w E2: =A2*B2 – policzy iloczyn,
• w F2: =A2/B2 – policzy iloraz.

Potem zmieniaj wartości w A2 i B2 (np. 100 i 5) i patrz, jak zmieniają się wyniki w C2–F2.
To dobry trening, żeby oswoić się z formułami.

10. Procenty w Excelu – jaki udział ma część w całości?

Procenty to pytanie:

„Jaka część całości to ten kawałek?”

Przykład:
Masz wydatki miesięczne i chcesz wiedzieć, ile procent całości stanowi Jedzenie.

10.1. Tabelka z wydatkami

Wpisz:

Komórka	Wpisz
A1	Kategoria
B1	Kwota
A2	Jedzenie
A3	Transport
A4	Rozrywka
A5	Inne

W kolumnie B wpisz kwoty, np.:

• B2 – 400
• B3 – 150
• B4 – 200
• B5 – 100

To są złotówki wydane w miesiącu.

10.2. Suma wszystkich wydatków

Chcemy policzyć, ile razem wydajesz.

1. Kliknij w B6.
2. Wpisz: =SUMA(B2:B5)
3. Naciśnij Enter.

W B6 masz teraz sumę wszystkich wydatków.

10.3. Dodanie kolumny „Udział”

1. W komórce C1 wpisz: Udział.

To będzie kolumna z procentem.

10.4. Procent dla „Jedzenie”

Chcemy obliczyć:
Jedzenie / wszystkie wydatki

1. Kliknij w C2.
2. Wpisz: =B2/B6
3. Naciśnij Enter.

Na razie zobaczysz ułamek (np. 0,4).
To znaczy, że Jedzenie to 0,4 całości, czyli 40%.

10.5. Zmiana na procenty

Żeby Excel pokazał 40%, a nie 0,4:

• zaznacz komórkę C2,
• kliknij ikonę % (format procentowy),
• ustaw 0 lub 1 miejsce po przecinku (np. 40% albo 40,0%).

Możesz przeciągnąć formułę w dół:

• z C2 do C5 (uchwytem wypełniania),
• wtedy:
  • C3 pokaże procent dla Transportu,
  • C4 dla Rozrywki,
  • C5 dla Inne.

Dzięki temu zobaczysz:

• ile procent całości stanowi Jedzenie,
• ile Transport,
• ile Rozrywka,
• ile Inne.

To jest mega przydatne np. przy budżecie domowym albo analizie, na co najwięcej wydajesz.

11. Najmniejsza i największa liczba – funkcje MIN i MAX

Czasem chcesz wiedzieć:

• jaka była najmniejsza liczba (np. najniższa ocena, najniższa temperatura),
• jaka była największa liczba (np. najwyższa ocena, najwyższa temperatura).

Do tego w Excelu są dwie funkcje:

• MIN – znajduje najmniejszą liczbę z podanego zakresu,
• MAX – znajduje największą liczbę z podanego zakresu.

11.1. Przykład: najwyższa i najniższa temperatura

Zrób taką tabelkę:

Komórka	Wpisz
A1	Dzień
B1	Temperatura
A2	Poniedziałek
B2	15
A3	Wtorek
B3	18
A4	Środa
B4	12
A5	Czwartek
B5	20
A6	Piątek
B6	17

Masz teraz temperatury z całego tygodnia (od B2 do B6).

11.2. Najniższa temperatura – MIN

1. Kliknij w komórkę B8.
2. Wpisz: =MIN(B2:B6)
3. Naciśnij Enter.

Excel znajdzie najmniejszą liczbę z B2:B6.
W naszym przykładzie:

• B2 = 15
• B3 = 18
• B4 = 12
• B5 = 20
• B6 = 17

Najmniejsza to 12, więc w B8 będzie 12.

Obok, w A8, możesz wpisać tekst: Najniższa temperatura.

11.3. Najwyższa temperatura – MAX

1. Kliknij w komórkę B9.
2. Wpisz: =MAX(B2:B6)
3. Naciśnij Enter.

Excel znajdzie największą liczbę z B2:B6.

W naszym przykładzie największa to 20, więc w B9 będzie 20.

Obok, w A9, możesz wpisać: Najwyższa temperatura.

11.4. Zadanie z ocenami

Możesz wrócić do tabelki z ocenami uczniów (z punktu 7) i:

• pod średnimi w kolumnie E policzyć:
  • najniższą średnią – np. w E7: =MIN(E2:E5),
  • najwyższą średnią – np. w E8: =MAX(E2:E5).

Dzięki temu od razu wiesz:

• kto ma najgorszy wynik w klasie,
• kto ma najlepszy.

12. Proste warunki – funkcja JEŻELI (zdał / nie zdał)

Funkcja JEŻELI pozwala Excelowi „myśleć”:

Jeśli coś jest prawdą → zrób A,
jeśli nie jest prawdą → zrób B.

Taka logika:

• jeśli średnia >= 4,0 → „Zdał”,
• jeśli średnia < 4,0 → „Nie zdał”.

12.1. Jak wygląda JEŻELI?

Ogólny zapis:

=JEŻELI(test_logiczny; wartość_jeśli_PRAWDA; wartość_jeśli_FAŁSZ)

Brzmi strasznie, ale spokojnie:

• test_logiczny – pytanie „tak/nie”, np. E2>=4,
• wartość_jeśli_PRAWDA – co wpisać, gdy odpowiedź brzmi „tak”,
• wartość_jeśli_FAŁSZ – co wpisać, gdy odpowiedź brzmi „nie”.

Przykład słowny:

Jeśli średnia ucznia E2 jest większa lub równa 4, to wpisz „Zdał”,
w przeciwnym razie wpisz „Nie zdał”.

To w Excelu wygląda tak:

=JEŻELI(E2>=4;"Zdał";"Nie zdał")

12.2. Dodaj status do tabeli z ocenami

Wracamy do tabeli z punktu 7 (Oceny uczniów).

Masz już:

• kolumnę E – Średnia.

Dodamy nową kolumnę:

• w F1 wpisz: Status.

Teraz:

1. Kliknij w komórkę F2.
2. Wpisz formułę: =JEŻELI(E2>=4;"Zdał";"Nie zdał")
3. Naciśnij Enter.
4. Złap uchwyt wypełniania i przeciągnij w dół do F5.

Teraz Excel:

• sprawdzi średnią w E2, E3, E4, E5,
• jeśli średnia ucznia to 4,0 lub więcej → wpisze „Zdał”,
• jeśli mniej → wpisze „Nie zdał”.

Masz więc prostą tabelę:

Uczeń	Ocena 1	Ocena 2	Ocena 3	Średnia	Status
Ania	…	…	…	4,33	Zdał
Bartek	…	…	…	3,67	Nie zdał
…	…	…	…	…	…

(Oczywiście liczby przykładowe).

12.3. Prosty przykład z wiekiem (dla treningu)

Zrób nową, malutką tabelkę.

Komórka	Wpisz
A1	Wiek
B1	Czy pełnoletni
A2	15
A3	18
A4	20

W B2 wpisz:

=JEŻELI(A2>=18;"Tak";"Nie")

Przeciągnij w dół do B4.

Excel sprawdzi:

• A2 = 15 → mniejsze niż 18 → wpisze „Nie”,
• A3 = 18 → równe 18 → wpisze „Tak”,
• A4 = 20 → większe niż 18 → wpisze „Tak”.

12.4. Co warto zapamiętać o JEŻELI?

• Zawsze zaczynasz od =.
• Porównanie to np.: >=, >, <, <=, =.
• Tekst (np. „Zdał”) wpisujemy w cudzysłowie " ".

JEŻELI to jedna z najważniejszych funkcji w Excelu – dzięki niej możesz:

• oznaczać uczniów jako Zdał / Nie zdał,
• wydatki jako W normie / Przekroczono,
• wpisy jako OK / Błąd,
  i wiele innych.

13. Menu Excela – najważniejsze zakładki i przyciski

Na górze Excela masz pasek z zakładkami.
To są takie „działy” programu, w których znajdują się różne przyciski.

Najważniejsze zakładki to:

• Narzędzia główne
• Wstawianie
• Formuły
• Dane
• Widok
• (czasem także: Układ strony, Recenzja)

Po kliknięciu nazwy zakładki zmienia się zestaw przycisków poniżej.

13.1. Zakładka „Narzędzia główne”

To zakładka, z której korzysta się najczęściej.
Znajdziesz tu m.in.:

• Formatowanie tekstu i liczb
  • pogrubienie, kursywa, podkreślenie,
  • kolor czcionki, kolor tła komórek,
  • wyrównanie do lewej, do środka, do prawej,
  • ustawienie liczby miejsc po przecinku,
  • format: liczba, waluta, procent.
• Kopiowanie i wklejanie
  • przyciski: Kopiuj, Wklej, Wytnij,
  • działają również skróty klawiaturowe:
    • Ctrl + C – kopiuj,
    • Ctrl + V – wklej,
    • Ctrl + X – wytnij.
• Autosumowanie (szybka SUMA)
  • przycisk z grecką literą Σ (Sigma),
  • jeśli klikniesz go pod kolumną z liczbami, Excel sam zaproponuje formułę =SUMA(...).
• Wstawianie / usuwanie wierszy i kolumn
  • przyciski „Wstaw” i „Usuń”, które umożliwiają dodanie lub usunięcie wiersza czy kolumny.

Na poziomie szkoły podstawowej większość pracy wykonuje się właśnie w zakładce Narzędzia główne.

13.2. Zakładka „Wstawianie”

Ta zakładka służy do dodawania różnych elementów do arkusza, m.in.:

• Tabele
  • możesz zamienić zwykły zakres danych w „Tabelę Excela” (z nagłówkami, filtrowaniem i gotowym formatowaniem).
• Wykresy
  • po zaznaczeniu danych możesz wstawić wykres, np.:
    • kolumnowy,
    • liniowy,
    • kołowy.
  • Wykres pomaga zobaczyć dane „na obrazku”, a nie tylko w tabeli.

Przydaje się to np. do:

• pokazania wydatków według kategorii,
• porównania średnich ocen uczniów,
• przedstawienia zmian w czasie (np. temperatur).

13.3. Zakładka „Formuły”

To miejsce, w którym Excel pomaga pracować z funkcjami.

Najważniejsze elementy:

• Wstaw funkcję (często ikonka „fx”)
  • po kliknięciu możesz wyszukać funkcję po nazwie lub z listy,
  • Excel wyświetla okienko, w którym podpowiada, jakie argumenty trzeba uzupełnić.
• Kategorie funkcji
  • funkcje podzielone są na grupy, np.:
    • matematyczne,
    • statystyczne,
    • logiczne.

Na poziomie szkoły podstawowej zazwyczaj używa się kilku funkcji:

• SUMA,
• ŚREDNIA,
• MIN, MAX,
• JEŻELI.

Warto pokazać uczniom, że jeśli zapomną dokładnej składni funkcji, mogą skorzystać z przycisku „Wstaw funkcję”.

13.4. Zakładka „Dane”

Ta zakładka służy do pracy z większymi tabelami:

• Sortowanie
  • możesz ułożyć dane np.:
    • od najmniejszej do największej,
    • od największej do najmniejszej,
    • alfabetycznie (A–Z, Z–A).
  • Przykład: sortowanie uczniów według średniej ocen albo według nazwiska.
• Filtrowanie
  • można włączyć filtry (najczęściej przyciskiem „Filtr” lub „Sortuj i filtruj”),
  • w nagłówkach tabeli pojawiają się małe strzałki,
  • po kliknięciu strzałki można:
    • ukryć niektóre wiersze,
    • zostawić tylko te, które spełniają warunek (np. tylko uczniów ze statusem „Zdał”).

Na poziomie szkoły podstawowej zwykle wystarcza:

• proste sortowanie po jednej kolumnie,
• filtrowanie po wybranych wartościach.

13.5. Zakładka „Widok”

Ta zakładka nie zmienia danych, tylko sposób, w jaki je widzisz na ekranie.

Możesz tu m.in.:

• włączyć lub wyłączyć:
  • linie siatki (kratki),
  • nagłówki wierszy i kolumn (numery i litery),
• zmienić powiększenie (zoom),
• skorzystać z opcji „Zamroź okienka” (żeby nagłówki nie przewijały się razem z resztą tabeli).

Dla ucznia może być przydatne:

• powiększenie arkusza, jeśli tekst jest zbyt mały,
• zamrożenie górnego wiersza z nagłówkami przy dużych tabelach.

13.6. Zakładka „Plik”

Po kliknięciu Plik otwiera się widok obsługi plików:

• Nowy – tworzenie nowego, pustego skoroszytu,
• Otwórz – otwieranie istniejącego pliku,
• Zapisz / Zapisz jako – zapisanie pracy w wybranym miejscu,
• Drukuj – podgląd wydruku oraz ustawienia drukowania (np. orientacja pionowa/pozioma, wybór drukarki).

Na poziomie szkoły podstawowej ważne jest, aby uczeń:

• potrafił zapisać plik w znanym miejscu,
• wiedział, jak go później otworzyć,
• potrafił wydrukować prostą tabelę.

13.7. Menu podręczne – prawy przycisk myszy

Jeśli klikniesz prawym przyciskiem myszy na komórce, pojawi się małe menu kontekstowe.

Najczęściej znajdziesz tam:

• Kopiuj, Wytnij, Wklej,
• Wstaw / Usuń (wiersze, kolumny, komórki),
• Formatuj komórki (np. zmiana formatu liczby, liczby miejsc po przecinku, format walutowy, procentowy).

To szybki sposób na wykonanie podstawowych działań bez szukania przycisków w górnym menu.

Odpowiedzi – pobierz gotowe pliki .xls